Święto Lotnictwa – Historia obchodów

28 sierpnia 1932 roku, Franciszek Żwirko oraz Stanisław Wigura odnieśli zwycięstwo w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych  Challenge International de Tourisme. Dokonali tego na polskim samolocie RWD-6. Na pamiątkę tego wydarzenia Święto Lotnictwa od 1993 roku obchodzone jest właśnie 28 sierpnia. W ciągu ponad 100 letniej historii polskiego lotnictwa data święta zmieniała się jednak kilkukrotnie. Warto więc prześledzić losy obchodów.

Po południu 2 listopada 1918 roku lotnisko Lwów – Lewandówka, znalazło się w całości w polskich rękach*. Udało się przejąć park lotniczy, warsztat naprawczy oraz 18 samolotów, co prawda uszkodzonych, ale zdatnych do naprawy. Zdobyte lotnisko należało jednak utrzymać, gdyż zbrojne oddziały ukraińskie koniecznie chciały je odbić. 3 listopada sytuacja Polaków stała się bardzo trudna. Na zlokalizowaną niedaleko południowych granic Lwowa stację kolejową Persenkówka zaczęły przybywać transporty Ukraińskich Strzelców Siczowych, którzy mieli stanowić istotną siłę w walkach o strategiczne obiekty na terenie Lwowa. Najbardziej zacięte boje toczyły się 4 listopada. Udało się wówczas odeprzeć Ukraińców, którzy jednak nie dawali za wygraną i przygotowywali kolejny atak w celu przejęcia lotniska. Nocą z 4 na 5 listopada polscy lotnicy osobiście pilnowali w hangarach remontowanych samolotów. Dwa z nich udało się już doprowadzić do stanu lotnego. Żeby podjąć konkretne działania ppor. obs. Władysław Toruń udał się do Naczelnej Komendy Obrony Lwowa i zameldował o sytuacji na lotnisku. Otrzymał wówczas rozkaz możliwie najszybszego zbombardowania stacji kolejowej Persenkówka. Rankiem 5 listopada około godziny 10:00 silnik samolotu Oeffag C II (lub Brandenburg C I) zagrał równym rytmem. W kabinach siedzieli por. pil. Stefan Bastyr oraz por. obs. Janusz de Beaurain. Na pokład maszyny lotnicy zabrali kilka bomb i pomknęli na start. Kiedy nadlecieli nad stację kolejową Ukraińcy byli totalnie zaskoczeni. Bastyr i de Beaurain wykonali skuteczny atak, zrzucając swój śmiercionośny ładunek i szczęśliwie powrócili na lotnisko. Nalot na Persenkówkę był pierwszym lotem bojowym polskiego lotnictwa wojskowego, świętowanym w kolejnych latach przez lotników. Warto na marginesie wspomnieć, że 5 listopada zostało także opanowane lotnisko w Lublinie. Z inicjatywy Polskiej Organizacji Wojskowej ppor. pil. Wiktor Ryl po rozmowach z Austriakami przejął i zabezpieczył posterunkami wartowniczymi lubelskie lotnisko w tym pięć samolotów wywiadowczych typu Lloyd C.V oraz zaplecze materiałowe. Rozpoczął również od razu werbunek lotników, z których dość szybko powstał „Oddział Lotniczy w Lublinie” przemianowany pod koniec listopada na 2. Eskadrę Lotniczą. Przejęcie Lubelskiego lotniska przyćmił jednak pierwszy lot bojowy wykonany przez Bastyra i de Beaurain. 5 listopada stał się dla Polskiego Lotnictwa datą niezwykle symboliczną, aż do 1931 roku obchodzoną jako Święto Lotnictwa. Święto to obchodzili lotnicy, jednak nie zostało ono oficjalnie ustanowione aż do czasu odsłonięcia Pomnika Lotnika w Warszawie. Ustanowiono wówczas oficjalną datę święta oraz kształt obchodów.

Stefan Bastyr (po lewej) i Janusz de Beaurain. Fot. via M. Romeyko, Ku czci poległych lotników, Warszawa 1933.

Wybuch II Wojny Światowej przerwał obchody Święta Lotnictwa w Polsce. Co nie oznacza, że nie obchodzono go na obczyźnie. Po przegranej we wrześniu 1939 r. kampanii ewakuowani polscy lotnicy znaleźli się najpierw we Francji, a następnie w Wielkiej Brytanii. Tam 16 lipca 1941 r. na lotnisku Swinderby odbyła się uroczystość nadania sztandaru Polskich Sił Powietrznych (PSP). Uszyty w Wilnie i przerzucony do Wielkiej Brytanii sztandar miał przez kolejne miesiące i lata być przekazywany pomiędzy dywizjonami PSP stając się symbolem walki i poświęcenia polskich lotników w myśl wypisanego na nim hasła: „Miłość Żąda Ofiary”. Na pamiątkę tej uroczystości ustanowiono także nową datę Święta Lotnictwa, które przez polskich lotników w Wielkiej Brytanii miało być obchodzone właśnie 16 lipca.

Poczet sztandarowy 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej” defiluje podczas uroczystości nadania sztandaru
Polskich Sił Powietrznych. Swinderby – 16 lipca 1941 r. Fot. via Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 21-56.

Kiedy po zakończeniu II wojny światowej Polska znalazła się w sowieckiej strefie wpływów podjęto próbę reaktywacji obchodów święta lotnictwa. 22 sierpnia 1945 roku rozkazem nr 189 ustanowiono „Dzień Lotnictwa Polskiego” który miał być świętowany 1 września. Według ulotki propagandowej to we wrześniu miał „ruszyć na front” 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”. Nie było to jednak prawdą gdyż 1 . PLM ze swojej bazy w Grigoriewskoje wyruszył 3 czerwca 1944 roku, a pierwszy lot bojowy wykonał dopiero 23 sierpnia tegoż roku.  1 września był jednak datą symboliczną, i to w tym dniu, aż do roku 1950 obchodzono „Dzień Lotnictwa Polskiego”. Odbywały się wówczas uroczyste promocje oraz pokazy lotnicze takie jak na przykład te uwiecznione w Polskiej Kronice Filmowej z 1949 roku. [KLIK]

Ulotka propagandowa z 1 września 1945 roku. Skan via http://www.polishairforce.pl

Rok 1950 przyniósł kolejną zmianę daty, tym razem bardziej fortunną związaną z wejściem do walki 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”. 23 sierpnia 1944 roku pułk wykonał pierwsze zadanie bojowe, w ramach wsparcia 1. Armii Wojska Polskiego, w walkach w rejonie przyczółka warecko – magnuszewskiego. Do tego pierwszego lotu bojowego zostali wyznaczeni czterej piloci, dowódca pułku płk pil. Jan Tałdykin, por. pil. Witold Gabis, kpt. pil. Oleg Matwiejew i chor. pil. Edward Chromy. Wraz z polskimi myśliwcami lecieć miały także dwa Jak-i z 233 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego Armii Czerwonej. Zadanie polegało na wykonaniu rozpoznania na przedpolach Warki oraz osłonie dwóch samolotów Iljuszyn Ił-2 należących do 611 Pułku Lotnictwa Szturmowego Armii Czerwonej które miały zaatakować ewentualne rozpoznane cele. Start ośmiu maszyn nastąpił o godzinie 8:30. Nad zadanym rejonem samoloty trafiły na potężny ogień artylerii przeciwlotniczej przeciwnika, mimo tego jednak misję kontynuowano. Podczas rozpoznania lotnicy zaobserwowali ok. 60 wrogich pojazdów które następnie zostały zaatakowane z sukcesem przez Iły. Po zniszczeniu kilkudziesięciu samochodów przez Szturmowiki, cała grupa szczęśliwie powróciła do bazy. Na pamiątkę tych wydarzeń rozkazem nr 28 wydanym 4 maja 1950 roku ustanowiono nową datę obchodów święta lotnictwa. Od tej pory obchody lotnicze miały odbywać się 23 sierpnia, aż do 1993 roku.

3. eskadra 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa” czeka na sygnał do startu. Fot. via W. Zmyślony, W. Sankowski, Jakowlew Jak-1, Jak-3, Jak-7, Jak-9, [w:] Polskie Skrzydła – Polish Wings 20, Sandomierz 2015.

28 sierpnia 1932 roku, odbywała się ostatnia konkurencja zawodów Challenge International de Tourisme tym razem organizowanych w Berlinie. Ostatnim etapem zawodów była próba prędkości maksymalnej. Konkurencja polegała na przelocie po trasie trójkąta Berlin – Frankfurt nad Odrą – Doberlug – Berlin. W klasyfikacji generalnej pierwsze miejsce z ilością 456 punktów zajmowała polska załoga w składzie Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura, lecąca na polskim samolocie RWD-6. Na drugim miejscu z różnicą jedynie 5 punktów znajdował się niemiecki pilot Reinhold Poss. Finałowa rozgrywka miała rozstrzygnąć się w ostatnim dniu zawodów. Wyścig był bardzo zacięty, Poss powoli doganiał Żwirkę, jednak sam został na drugim punkcie kontrolnym wyprzedzony przez innego niemieckiego pilota Wolfa Hirtha który zaczął zagrażać prowadzeniu polskiej załogi. Hirth jednak ok. 2 km przed metą z powodu defektu samolotu musiał awaryjnie lądować. Zgromadzona na Berlińskim lotnisku Tempelhof publiczność w końcu ujrzała zbliżający się do mety samolot. Nie była to maszyna żadnego z Niemców ale polski RWD-6 który na pierwszej pozycji kończył konkurencję, wygrywając tym samym całe zawody. Sukces odnieśli polscy lotnicy, ale i polski przemysł lotniczy, który był w stanie wyprodukować samolot stanowiący konkurencję dla najlepszych maszyn zagranicznych. Triumf w zawodach spowodował dostrzeżenie na świecie polskiego lotnictwa sportowego oraz polskich lotników. Na pamiątkę tego zwycięstwa decyzją Ministra Obrony Narodowej z 1993 roku ustalono nową datę Święta Lotnictwa. Święto lotnictwa wojskowego, cywilnego oraz przemysłu lotniczego jest więc od tamtej pory obchodzone 28 sierpnia.

Franciszek Żwirko (po lewej) i Stanisław Wigura, sfotografowani na lotnisku Tempelhof przed samolotem RWD-6.
Fot. via Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-M-1242-7.

*Już 1 listopada 1918 r., późnym popołudniem lotnisko Lwów-Lewandówka zostało w dużej części przejęte przez stronę polską. Kluczową rolę odegrał wówczas oddział pod dowództwem Michała Tymiaka.

**W 1944 roku, Pomnik Lotnika znajdujący się na placu Unii Lubelskiej został zniszczony przez Niemców. Po wojnie w 1967 roku według oryginalnych planów wykonano replikę pomnika w skali 1:1 i usytuowano ją u zbiegu ulic Żwirki i Wigury, Wawelskiej i Raszyńskiej.

KALENDARIUM OBCHODÓW ŚWIĘTA LOTNICTWA

Przed II wojną Światową

• 5 Listopada – Na pamiątkę pierwszego w historii lotu bojowego polskiego lotnictwa wykonanego 5 listopada 1918 roku przez por. pil. Stefana Bastyra i por. obs. Janusza de Beauraina. Święto lotnictwa w tym dniu po raz ostatni było obchodzone oficjalnie w 1931 r.
• 11 Listopada (1932 r.) – W dniu odsłonięcia Pomnika Lotnika usytuowanego na placu Unii Lubelskiej. Zgodnie z wolą ówczesnych władz Święto Lotnictwa miało być od tej pory obchodzone w rocznicę odzyskanie przez Polskę niepodległości.

W trakcie II wojny światowej

• 16 lipca – Na pamiątkę nadania sztandaru Polskich Sił Powietrznych (16 VII 1941 r.).

Po II wojnie światowej

• 1 Września – Po zakończeniu II Wojny Światowej, wydanym 22 sierpnia 1945 roku rozkazem nr 189 ustanowiono „Dzień Lotnictwa Polskiego” który miał być świętowany 1 września.
• 23 sierpnia – Rozkazem nr 28 wydanym 4 maja 1950 roku, ustanowiono nową datę święta lotnictwa. Została ona wybrana w związku z obchodami wejścia do walki 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”.
• 28 sierpnia – święto obchodzone jest w rocznicę zwycięstwa pil. Franciszka Żwirki i inż. pil. Stanisława Wigury w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych  Challenge International de Tourisme które odbyły się w 1932 roku.

BIBLIOGRAFIA:

Jasiński G., Polscy obrońcy lwowskiego lotniska na Lewandówce w 1918 roku, Warszawa 2017.

Kopański T., 7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki 1918-1921, Warszawa 2011.

Kowalski J., O tych co skrzydłem Ojczyznę podwyższali, Warszawa 2016.

Mordawski H., Polskie Lotnictwo Wojskowe 1918-1920. Narodziny i walka, Wrocław 2009.

Niestrawski M., Polskie Wojska Lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918-1921), t. 1, Oświęcim 2017.

Romeyko M., Ku czci poległych lotników, Warszawa 1933.

Tarkowski A. K., Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919-1920, Warszawa 1991.

Zmyślony W, Sankowski W., Jakowlew Jak-1, Jak-3, Jak-7, Jak-9, [w:] Polskie Skrzydła – Polish Wings 20, Sandomierz 2015.

http://www.polishairforce.pl [dostęp: 12.07.2018]

https://lotnictwoiludzie.pl [dostęp: 12.07.2018]

https://audiovis.nac.gov.pl [dostęp: 12.07.2018]